Belichting

De belichting zorgt ervoor dat acteurs en decor goed zichtbaar zijn. En je kunt er een bepaalde sfeer en effecten mee creëren. En je kunt er een mooi plaatje mee maken. Er zijn verschillende middelen die je daarvoor kunt inzetten. Het maken van een lichtplan is een vak apart. Niet voor niets wordt het maken van het lichtplan en het toezien op de juiste uitvoering ervan, bij grote musicals en theatervoorstellingen uitbesteed aan specialisten. Ook bij kleinere voorstellingen, zoals die bij ons in het theater, wordt vaak een lichtplan aangeleverd. Het is dan de taak van de zaaltechnicus om dit te realiseren. Soms is er geen lichtplan voor een voorstelling of optreden en word je geacht naar eigen inzicht met het licht aan de slag te gaan, uiteraard in overleg met de artiest.

Lichtplan
In het lichtplan onderscheiden we de volgende soorten licht, met elk een specifieke functie. Het frontlicht is de belichting die vanuit de richting van de zaal op het podium is gericht. Dit is de belichting die ervoor zorgt dat de acteurs duidelijk zichtbaar zijn. Het nadeel van het gebruik van (te) veel frontlicht is dat het toneelbeeld heel ‘plat’ wordt, alle diepte verdwijnt eruit. Het tegenlicht doet het tegenovergestelde en is van de achterzijde van het toneel naar voren gericht. Deze belichting geeft diepte aan het podiumbeeld en zorgt er onder andere voor dat de acteurs niet tegen de achtergrond ‘vastplakken’. Het zijlicht is vanuit de coulissen op het podium gericht. Door de toepassing hiervan kun je met minder frontlicht werken zodat je een gelaagd podiumbeeld krijgt met veel diepte. Met vloerlicht kun je acteurs, decor of wanden vanaf de vloer aanlichten. Dit kan aan een bepaalde sfeer bijdragen. Het licht dat op de horizondoek of achterwand wordt geprojecteerd noem je horizonlicht. Belichting die wordt gebruikt om bepaalde delen van het podium of bepaalde acteurs extra in het licht te zetten komt vaak van bovenaf en dat noem je dan toplicht of accentbelichting.

Type lamp
Afhankelijk van de functie die een armatuur in het lichtplan vervult, kies je voor een bepaald type lamp. Zo kun je onder meer kiezen voor een PC (plano-convex), Fresnel, Profielspot, PAR of een horizon spot. Al deze armaturen kunnen worden voorzien van een kleurfilter, dat snel te verwisselen is, zodat je elke gewenste kleur kunt gebruiken om  een persoon, een voorwerp of het speelvlak te belichten. De intensiteit, of lichtsterkte, kun je op afstand regelen. Elke lamp, of groepen lampen, is namelijk op een aparte dimmer aangesloten zodat je vanuit de regie positie met behulp van de schuifjes op de lichtregeltafel de sterkte kunt variëren. Je kunt ook bepaalde lichtstanden, combinaties van lampen, opslaan zodat je tijdens een voorstelling snel tussen verschillende lichtstanden kunt schakelen. Je kunt dat zelfs automatiseren, zodat je tijdens een voorstelling vloeiend de lichtstanden tussen verschillende scenes kunt laten verlopen.

PC|
PC’s worden meestal bij front- en tegenlicht gebruikt. Een PC heeft een platbolle lens. Door de lamp te verstellen (naar de lens toe of ervandaan) kun je de grootte van de cirkel bepalen. De lichtprojectie is onscherp en cirkelvormig. Om de spreiding te beperken kun je gebruik maken van kleppen, ook wel ‘barndoors’ genoemd.

Fresnel
De Fresnel zorgt voor een onscherpe cirkelvormige lichtvlek, die in grootte te verstellen is. Het licht is veel zachter is dan bij de PC. Een fresnel wordt gebruikt voor het uitlichten van grote oppervlakken op korte afstand en is daarom erg goed bruikbaar in zalen met een kleine hoogte. Ze worden gebruikt als zij- en tegenlicht en ook hierbij wordt vaak een brandoor gebruikt.

Profielspots
Met profielspots kun je personen of voorwerpen apart belichten, dat noem je ‘een speciaaltje’. Met een diafragma (of iris) kun je de bundel groter of kleiner stellen, Met behulp van messen kun je de lichtbundel afsnijden zodat je een hoekig vlak kunt aanlichten. In combinatie met een gobo, een soort roostertje met vormpjes eruit gestanst, kun je de lichtbundel allerlei vormen geven.

PAR
Bij een PAR zijn de lamp, de reflector en de lens verwerkt in één geheel. Daardoor kan de spreidingshoek van het licht niet aangepast worden bij het armatuur zelf. Een PAR verspreidt een helder wit licht en wordt meestal gebruikt als eenvoudig speellicht, decorlicht of accentlicht. De lichtprojectie is onscherp en is ovaal van vorm.

Horizonbak
De ‘horizonbak’ wordt gebruikt om grote vlakken, bijvoorbeeld een achterwand of -doek, gelijkmatig uit te lichten. Vaak worden ze gebruikt in groepen van 3 met kleurenfilters rood-blauw-groen en daarmee kun je elke gewenste kleur mengen.

Intensiteit
Een nadeel van de bovengenoemde conventionele armaturen is dat alleen de intensiteit op afstand bediend kan worden. Daarom wordt tegenwoordig steeds vaker ‘intelligent licht’ toegepast waarbij de richting, vorm, intensiteit en kleur van de bundel via de lichtregeltafel , dus op afstand, bediend en geprogrammeerd worden. Vaak wordt gebruik gemaakt van een (multi-colour) LED lichtbron en soms zijn ze ook nog bewegend, de zogenaamde ‘moving heads’. Met het toepassen van bewegend licht wordt het stellen met het liftje, wat een tijdrovende klus is, verleden tijd. Omdat de armaturen programmeerbaar zijn, kun je presets maken met lichtstanden voor verschillende toepassingen, die bijvoorbeeld via een touch screen op te roepen zijn. Er hoeft dus niet in alle gevallen een technicus aanwezig te zijn en de gebruikers kunnen op een heel eenvoudige manier zelf bepaalde lichtstanden oproepen.

Multi colour LED
De toepassing van multi colour LED in de theaterwereld is de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt, omdat de kwaliteit ervan enorm verbeterd is. Een multi colour LED engine bestaat feitelijk uit verschillende LED’s die elk een andere kleur weergeven. Waar de allereerste generatie LED armaturen slechts een deel van het spectrum konden weergeven (rood – groen – blauw en dan slechts een beperkt stukje van dat spectrum) en daardoor een heel kunstmatig vlak licht produceerden, zijn moderne varianten steeds beter in staat om het gehele zichtbare spectrum weer te geven, wat resulteert in een natuurgetrouwe weergave. De kwaliteit van het licht komt daarmee op het niveau van de conventionele halogeenlamp.

Een belangrijk voordeel van het gebruik van LED ten opzichte van de conventionele halogeen lamp, is het aanzienlijk lagere stroomverbruik, bij dezelfde lichtopbrengst. Daarnaast worden LED lampen aanzienlijk minder warm, zodat we kunnen besparen op de capaciteit van het koelsysteem en ook op het stroomverbruik daarvan. Bovendien hebben LED lampen een aanzienlijk langere levensduur halogeenlampen. Hoewel de aanschaf van intelligent licht aanzienlijk duurder is dan de aanschaf van de conventionele armaturen biedt het gebruik ervan veel voordelen en unieke mogelijkheden bij een theaterproductie. Voor het nieuwe lichtplan in het Rietveld Theater kijken we daarom naar een combinatie van bewegend en statisch licht, waarbij we sowieso kiezen voor LED armaturen. Daarmee denken we het beste van twee werelden in huis te halen!